بیشینه تاریخی
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
تاکستان که به سرزمین «تات ها» معروف بود در گذشته «سیاده» یا «سیادهن» نامیده می شد. به قول برخی مورخان «سیادهن» یا «سیادهان» تغییرشکل یافته واژه «سه دهان» بوده و خود آن نیز صورت معرب لغت «سه دژان» پارسی است. هم چنین نام «سیادهن» بر روی یکی از کتیبه های دوران هخامنشی - مربوط به ۲۳۰۰ سال قبل - موسوم به پیوتین گرایا نیز حک شده است. این کتیبه که از قدیمی ترین اسناد نوشتاری این شهرستان است، به زبان یونانی نوشته شده است و هم اکنون در موزه شهر وین، پایتخت اتریش نگه دارگی می شود. دراین کتیبه چنین آمده است: «سیادان (نام پیشین تاکستان) و ساوه از شهرهای سرسبز شمال فلات ایران است.» تاریخ این شهر با ورود اولین دسته های اقوام آریایی به این سرزمین رقم خورده است و در سلسله ها و حکومت های قبل از اسلام در ایران، صعودها و فرودهای بسیاری بر خود دیده است. آثار گچ بری جالب مربوط به دوره ساسانی که در تپه خندو واقع در شمال خاوری تاکستان به دست آمده است، نشانه آبادانی این منطقه در آن دوران است. بر اساس شواهد و بررسی های باستان شناسی انجام شده در تپه خله کو ایجاد هسته اولیه شهر به ۷۰۰۰ سال پیش باز می گردد که همین سندعلمی، تاکستان را جزو قدیمی ترین شهرهای ایران و حتی دنیا قرار می دهد. روی همین اصل باید تحقیقات علمی - در مورد عمر این شهرستان - در این منطقه تکمیل تر شود. این شهرستان با توجه به این که قدیمی ترین شهر منطقه است، قدیمی ترین اثر باستانی این محدوده، یعنی بقعه پیر را نیز در خود جای داده است. هم چنین مسیر عبور جاده قدیمی، پر رفت‌وآمد و جهانی ابریشم از این شهر بوده است. طی حدود ده هزار سال، این مسیرنقش عظیمی در نقل و انتقال مواد، فرهنگ، آیین، تکنولوژی و ایجاد و توسعه روابط فرهنگی و اقتصادی و نزدیکی ملت ها به عهده داشته و همانند رود بزرگی آسیا را به اروپا پیوند داده است. جاده ابریشم - که افرادی چون کوروش و کراسوس رومی و اسکندر مقدونی بر سر تسلط بر آن جان باختند - به خاطر وجود سنگ ابسیدین و موقعیت استراتژیک مناسب از تاکستان عبور می کرده است. در زمان هخامنشیان برای یکی از راه های ارتباطی ساخته شده توسط داریوش اول چاپارخانه مهمی در تاکستان بنا شد که محل آن روبه روی بقعه پیراست و عده ای وجه تسمیه «سیادان» را به خاطر وجود همین چاپارخانه می دانند. تاکستان در اواخر حکومت شاهان هخامنشی، بعد از مقاومت در برابر سپاه اسکندر و شکست خوردن از او، متحمل خسارات فراوانی شد. طبق تحقیقات و مطالب آورده شده در کتاب «ایستگاه های پارتی» چاپ فیلادلفیای آمریکا (سده اول پیش از میلاد)، تاکستان از شهرهای مهم منطقه بوده و از بخش های سوق‌الجیشی امپراتوری اشکانیان در باختر کشور به حساب می آمده است. با توجه به اشیای به دست آمده از تپه های باستانی این شهرستان مشخص شده که تاکستان در زمان ساسانیان - آخرین سلسله ایران قبل از اسلام - شهری بسیار آباد بوده است. منطقه تاکستان به هنگام فتح ایران توسط اعراب (در زمان عمربن خطاب) به دست عروه بن زید خل طایی گشوده شد، اما مردم آن بر دین خود استوار مانده و خراج گزار شدند. در زمان امویان و سلجوقیان ناحیه تاکستان از اهمیت زیادی برخوردار بوده است و در زمان ایلخانان با استقرار پایتخت در سلطانیه موقعیت جلگه تاکستان به نحو چشم گیری رونق یافت. آمدن سلطان محمد خدابنده به این شهر, ورق دیگری بر تاریخ این خطه افزود. این توجه و شکوفایی منطقه تاکستان در زمان صفویه هم ادامه پیدا کرد. بناها و مکان های به جای مانده از آن زمان؛ گواه محکمی بر این ادعا است. در ضمن چون تاکستان بر سر راه تهران - اروپا قرار داشته، بیش تر شاهان قاجار نیز به این شهر آمده و مدتی در آن مانده یا از آن می گذشتند و بالطبع مورد توجه و تفقد آنان قرار می گرفته است. این شهرستان هم اکنون یکی از معتبرترین شهرستان های استان قزوین است.
ساکنین اصلی این شهر به زبان تاتی بازمانده زبان قدیمی ایرانی سخن می گویند . آثار بدست آمده از تپه های باستانی تاکستان و روستاهای اطراف آن حاکی از قدمت این سرزمین به تاریخ پیش از اسلام می رسد . از آثار باستانی آن میتوان مسجد شاه عباس –مسجد سرخندق –مقبره پیر، حمام شاه عباسی، قز قلعه، امامزاده ولی ضیاء آباد….رانام برد . تاکستان با داشتن بیش از ۲۰۰واحد صنعتی بزرگ وکوچک، ذخائر بزرگ معدنی ویک مجتمع و4شهرک صنعتی بعنوان مهمترین شهر صنعتی استان محسوب میگردد. وجود باغهای بزرگ انگوراین شهر را به همین نام شهرت داده است.
شهرستان تاکستان در زمینه گردشگری مذهبی و طبیعی دارای توان های بالقوه زیادی است که نشان از پتانسیل بالای این منطقه دارد. بناهای تاریخی و معماری این شهرستان شامل: بناهای مذهبی, امام زاده ها و هم چنین قلعه های قدیمی است و مکان های طبیعی نیز شامل: چشمه های آب گرم که در زمینه توریسم درمانی مفیدند .
مردم شهرستان تاکستان مانند مردم دیگر شهرهای ایران در صنایع دستی و آفریدن اثرهای هنرمندانه، سابقه طولانی دارند. انواع سفال و ظروف سفالی، گیوه, انواع سبد، قالی، گلیم و نقش های منجوق دوزی شده از جمله مهم ترین صنایع دستی تاکستان است.